ห้าราก ตำรับยาสมุนไพรแก้ไข้

 ยาห้าราก เป็นตํารับยาประกอบด้วยรากสมุนไพร 5 ชนิด ได้แก่ มะเดื่อชุมพร (Ficus racemosa L.) คนทา (Harrisonia perforata) เท้ายายม่อม (Clerodendrum indicum) Kuntze) ย่านาง (Tiliacora triandra)และชิงชี่ (Capparis micracantha) โดยใช้แต่ละรากในอัตราส่วนที่เท่ากัน อย่างละ 20 กรัม มาทำเป็นตำรับยาห้าราก โดยมีการใช้กันมาอย่างยาวนาน มีสรรพคุณในการใช้ แก้ไข้ กระทุ้งพิษ หรือถอนพิษต่าง ๆ ในร่างกาย จัดอยู่ในกลุ่มยาแก้ไข้ที่กระทรวงสาธารณสุขประกาศใช้ในบัญชียาจากสมุนไพรที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิมในบัญชียาหลักแห่งชาติ

สรรพคุณของสมุนไพรเดี่ยวแต่ละชนิดในตำรับยาห้าราก มีดังนี้
·      รากมะเดื่อชุมพร มีฤทธิ์เย็น แก้ไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ ระงับความร้อน กระทุ้งพิษไข้ ลดเสมหะ
·      รากคนทา แก้ไข้ทุกชนิด สารสกัดจากรากและกิ่งมีฤทธิ์ต้านฮีสตามีน (Histamine) อยู่ซึ่งเป็นสารที่ทำให้เกิดอาการแพ้ เป็นหวัด คัดจมูก น้ำมูกไหล
·    รากเท้ายายม่อม เป็นยาขับเสมหะ ดับพิษไข้ แก้ร้อนใน และมีการนำมาทำเป็นแป้ง เพื่อใช้ประกอบอาหาร ช่วยเจริญอาหาร บำรุงร่างกาย บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย สมานแผลในกระเพาะอาหาร แก้ท้องอืด ท้องเสีย
·      รากย่านาง แก้ไข้ ช่วยบำรุงหัวใจ บำรุงธาตุ ขับพิษ  เป็นพืชฤทธิ์เย็น ช่วยดับพิษร้อนต่าง ๆ ได้ มีการนำมาใช้อย่างแพร่หลายในการรักษาแบบแพทย์ทางเลือก รวมทั้งการปรับสมดุลในร่างกาย
·      รากชิงชี่ แก้ไข้แก้ร้อนในทุกชนิด ช่วยขับลม แก้โรคกระเพาะ แก้ไอเนื่องจากหลอดลมอักเสบ แก้หืด ช่วยให้มดลูกเข้าอู่ และเป็นยาบำรุงหลังคลอดบุตร รากและใบตำพอกแก้ฟกช้ำบวม
 
เมื่อนำรากสมุนไพรทั้ง 5 ชนิดเหล่านี้มารวมกัน จะได้เป็นตำรับยาสมุนไพรมากสรรพคุณขนานใหม่
ที่มีชื่อว่า “ตำรับยาห้าราก” และจากการศึกษาวิจัยฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของตํารับยาห้าราก มีดังนี้
·      ลดไข้ ตํารับยาห้ารากมีฤทธิ์ช่วยลดอุณหภูมิในร่างกาย โดยขนาด 400 มิลลิกรัม/กิโลกรัม จะมีประสิทธิภาพสูงสุดในการลดไข้ และขนาด 100 และ 200 มิลลิกรัม/กิโลกรัม จะมีประสิทธิภาพในการลดไข้ได้เทียบเท่ากับยาแอสไพรินขนาด 300 มิลลิกรัม/กิโลกรัม
·    แก้ปวด สมุนไพรเดี่ยวในตำรับยาห้าราก ได้แก่ เท้ายายม่อม คนทา ย่านาง และมะเดื่อชุมพร
ทั้ง 4 ชนิดล้วนมีสรรพคุณช่วยระงับความปวดอยู่ในตัว เมื่อนำมารวมกันในตำรับยาห้าราก ที่ขนาด 400 มิลลิกรัม/กิโลกรัม จึงมีฤทธิ์แก้ปวดได้อย่างมีประสิทธิภาพ
·      ลดการอักเสบในร่างกาย ตํารับยาห้ารากมีผลต่อการทํางานของเอนไซม์ไซโคลออกซิจิเนส (cyclooxygenase : COX) ซึ่งมีหน้าที่ดูแลสมดุลของร่างกาย เช่น ควบคุมการทำงานที่ปกป้องเยื่อบุผนังกระเพาะอาหาร, ควบคุมการไหลเวียนเลือด, ควบคุมการแข็งตัวของเลือด และยังมีฤทธิ์ในการยับยั้งการสร้างไนตริกออกไซด์ (Nitric oxide : NO) ซึ่งเป็นสารที่ทําให้เกิดการอักเสบในเซลล์
·      ต้านอนุมูลอิสระ ตำรับยาห้ารากมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระในระดับปานกลาง และยังช่วยป้องกันการลดลงของปริมาณของกลูตาไธโอน (glutathione) ซึ่งเป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่เซลล์ในร่างกายสังเคราะห์ได้เอง เป็นโปรตีนชนิดหนึ่ง ทำหน้าที่ปกป้องเนื้อเยื่อไม่ให้ถูกทำลายโดยสารอนุมูลอิสระที่สะสมอยู่ตามส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกาย และที่สำคัญยังช่วยตับในการทำลายและขจัดสารพิษออกจากร่างกายด้วย
·    ยับยั้งการสร้างเม็ดสีเมลานินและเอนไซม์ไทโรซิเนส สารสกัดจากตำรับยาห้ารากมีฤทธิ์ช่วยยับยั้งการสร้างเม็ดสีเมลานิน และยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนสในเซลล์ที่ถูกกระตุ้นด้วยรังสียูวีเอ ซึ่งหากเอนไซม์ชนิดนี้ทำงานมากเกินจะส่งผลให้เกิดความผิดปกติทางผิวหนังได้แก่ รอยด่างดำ ฝ้าและกระ ซึ่งเป็นสาเหตุของการเกิดเม็ดสีเมลานินและความหมองคล้ำของผิวหนัง
·    ต้านเชื้อแบคทีเรีย จากการทดสอบฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียของตำรับยาห้าราก นอกจากจะมีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกสเตร๊ปโตคอคคัส ไพโอจีเนส (Streptococcus pyogenes) ซึ่งเป็นเชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรคได้หลายชนิดแล้ว ยังมีฤทธิ์ยับยั้งที่ก่อให้เกิดสิวและหนอง ได้แก่ โพรพิโอนิแบคทีเรียม แอคเน่ (Propionibacterium acnes), สตาฟีโลค็อกคัส เอพิเดอร์มิดิส (Staphylococcus epidermidis) และสแตฟิโลค็อกคัส ออเรียส (Staphylococcus aureus) ซึ่งสามารถสนับสนุนการใช้ตํารับยาห้ารากในการรักษาสิว ในการนําไปพัฒนาต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อแก้ปัญหาสิวต่อไป

จะเห็นได้ว่า ตำรับยาห้าราก สมุนไพรซึ่งเป็นภูมิปัญญาไทยที่ใช้กันมาแต่โบราณ เมื่อมีการพัฒนาต่อยอดจากภูมิปัญญา ใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาช่วยในการสกัดสารสำคัญ และพัฒนาให้อยู่ในรูปแบบที่ใช้ง่ายคล้ายยาแผนปัจจุบัน แต่ยังคงฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาต่าง ๆ และคุณภาพของสมุนไพรแต่ชนิดไว้ ก็สามารถมาใช้รักษาอาการไข้ได้เช่นเดียวกับยาแผนปัจจุบัน ทั้งยังสามารถนำไปพัฒนาใช้สำหรับรักษาโรคอื่น ๆ ได้ ตำรับยากห้าราก จึงเป็นภูมิปัญญาโบราณของแพทย์แผนไทยที่ใช้ทดแทนสารสังเคราะห์ที่ใช้รักษาโรคได้ผล และไม่แน่ว่า ในอนาคต “ตำรับยาห้าราก” อาจเป็นทางเลือกหลักในการรักษาโรคของคนไทย